Phút 89 trận Manchester United gặp Arsenal (vòng 1 Premier League 2025/26), tình huống William Saliba va chạm với Matheus Cunha khiến tiền đạo đội khách ngã trong vùng cấm và không ít khán giả yêu cầu phạt đền. Trọng tài chính Simon Hooper giữ nguyên quyết định không thổi phạt; tổ VAR do Mike Dean đứng đầu xác nhận có va chạm nhưng không đủ mức để cho là phạm lỗi. Sự việc đặt lại câu hỏi cơ bản: khi nào một pha va chạm được coi là phạm lỗi trực tiếp theo Luật 12 của FIFA/IFAB và VAR có thể can thiệp tới mức nào?
Tổng quan Luật 12 và phân loại phạm lỗi
Luật 12 (Fouls and Misconduct) do FIFA và IFAB ban hành định nghĩa phạm lỗi là hành vi vi phạm khi bóng còn trong cuộc và tác động trực tiếp đến đối phương. Luật phân biệt hai nhóm chính:
- Phạm lỗi trực tiếp: hành vi có yếu tố va chạm vật lý rõ rệt (đá, đẩy, kéo, chắn người, nhảy vào người, tắc bóng gây nguy hiểm). Khi xảy ra trong vòng cấm, phạm lỗi trực tiếp có thể dẫn tới phạt đền; mức kỷ luật phụ thuộc mức độ (cẩu thả, liều lĩnh, hoặc dùng lực quá mức).
- Phạm lỗi gián tiếp: hành vi không có va chạm rõ ràng nhưng vi phạm luật (ví dụ: cản phá thủ môn khi phát bóng, chơi bóng nguy hiểm không chạm người, phản đối trọng tài). Những tình huống này thường dẫn tới đá phạt gián tiếp chứ không phải phạt đền.
Luật cũng phân loại mức độ lỗi: careless (cẩu thả), reckless (liều lĩnh — thẻ vàng), excessive force (dùng lực quá mức — thẻ đỏ trực tiếp). Mục tiêu cuối cùng là bảo vệ cầu thủ và đảm bảo tính công bằng thi đấu.
Trọng tài Simon Hooper từ chối thổi phạt sau va chạm giữa William Saliba và Matheus Cunha, vòng 1 Premier League 2025/26
VAR can thiệp thế nào? Bốn trường hợp rõ rệt
Công nghệ VAR chỉ được phép can thiệp trong bốn tình huống rõ rệt: bàn thắng, thẻ đỏ trực tiếp, phạt đền, và sai nhầm nhận dạng cầu thủ. Khi trọng tài chính đã đưa ra quyết định trên sân, VAR chỉ xem xét lại nếu có “clear and obvious error” (sai lầm rõ ràng và nghiêm trọng). Do đó nhiều pha va chạm mang tính tranh cãi nhưng thiếu bằng chứng về mức độ dùng lực hoặc ý đồ sẽ không được VAR đảo ngược.
Điều này lý giải vì sao trong tình huống Saliba – Cunha, dù video chậm cho thấy có tiếp xúc, tổ VAR kết luận không có lỗi rõ rệt đủ để rút thẻ hoặc cho phạt đền. Quyền quyết định cuối cùng vẫn thuộc về trọng tài trên sân, với vai trò hỗ trợ của VAR trong các tình huống then chốt.
Các hành vi phạm lỗi trực tiếp như chắn người, đẩy ngã hay tắc bóng gây nguy hiểm trong vòng cấm
Ví dụ lịch sử và hệ quả chiến thuật
Hai ví dụ tiêu biểu giúp phân biệt hậu quả chiến thuật và quyết định trọng tài:
- Trận chung kết Champions League 2018: Sergio Ramos khóa tay Mohamed Salah, dẫn tới chấn thương vai của Salah và thay đổi toàn bộ thế trận, nhưng trọng tài không thổi phạt tại chỗ. Hành động này trở thành bài học về tác động chiến thuật của một pha phạm lỗi không được xử lý triệt để.
Sergio Ramos khóa tay gây chấn thương Mohamed Salah trong chung kết Champions League 2018, ví dụ hậu quả chiến thuật - Tình huống tắc bóng nguy hiểm hay kéo áo trong vòng cấm có thể bị phạt trực tiếp và dẫn tới thẻ tùy mức độ; trong thực tế, phân biệt giữa cẩu thả và liều lĩnh là điều then chốt để quyết định thẻ vàng hay đỏ.
Các huấn luyện viên thường khai thác ranh giới này làm chiến thuật phòng ngự, sử dụng những pha phạm lỗi “tactical foul” để ngăn chặn phản công dù chấp nhận rủi ro nhận thẻ. Trọng tài và VAR đóng vai trò cân bằng, giữa việc duy trì tính cạnh tranh và đảm bảo an toàn cầu thủ.
Sai lầm phổ biến và cách hiểu đúng luật
Một số hiểu lầm thường thấy trong công chúng:
- Nhầm lẫn giữa phạm lỗi trực tiếp và gián tiếp: không phải mọi hành vi dẫn tới mất cơ hội sút phạt trực tiếp đều là phạm lỗi trực tiếp.
- Tin rằng hậu quả (chấn thương) luôn là tiêu chí duy nhất: luật chú trọng hành vi tại thời điểm phạm lỗi, không chỉ hậu quả. Một cú tắc bóng trượt nhưng dùng lực quá mức vẫn có thể là thẻ đỏ.
- Kỳ vọng VAR can thiệp mọi tình huống: VAR chỉ can thiệp trong bốn ngữ cảnh xác định; nhiều pha tranh cãi vẫn cần quyết định ngay tại chỗ của trọng tài.
Màn hình VAR hiển thị tình huống dẫn đến thay đổi thổi phạt: VAR can thiệp trong bốn trường hợp rõ rệt
Kết luận
Luật 12 cung cấp khung pháp lý rõ ràng để phân biệt phạm lỗi trực tiếp và gián tiếp, đồng thời xác định mức kỷ luật dựa trên mức độ hành vi. VAR là công cụ hỗ trợ chỉ trong những tình huống trọng yếu; nó không biến mọi pha va chạm tranh cãi thành phạt đền hay thẻ. Với khán giả và các bên liên quan, việc hiểu đúng phân loại lỗi, tiêu chí “clear and obvious error” của VAR và hệ quả chiến thuật là cần thiết để đánh giá các quyết định trọng tài một cách công bằng. Mời độc giả bình luận: theo bạn, ở tình huống Saliba – Cunha liệu trọng tài có đưa ra quyết định khác nếu không có VAR?
