Trọng tài bóng đá giữ vai trò then chốt trong việc bảo đảm trận đấu diễn ra công bằng, an toàn và đúng luật. Từ trọng tài chính trên sân đến hệ thống VAR trong phòng điều khiển, mỗi vị trí có phạm vi quyền hạn rõ ràng theo Luật Bóng đá FIFA 2024/25, ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả trận đấu, các quyết định trọng tài và cách thức vận hành chiến thuật của các đội bóng.
Trọng tài trên sân có vai trò quyết định trong các tình huống quan trọng của trận đấu, từ thổi phạt đến xử lý VAR.
Định nghĩa pháp lý và cơ cấu tổ trọng tài
Theo Luật FIFA 2024/25, “tổ trọng tài” không chỉ là người cầm còi trên sân mà gồm nhiều thành phần đảm nhiệm các nhiệm vụ khác nhau:
- Trọng tài chính (Referee): người có toàn quyền điều hành trận đấu, đưa ra quyết định cuối cùng liên quan tới thổi phạt, cộng thêm giờ, xử thẻ và xác định bàn thắng.
- Trợ lý trọng tài (Assistant Referee): thường đứng biên, quan sát việt vị, nhận biết bóng ra ngoài đường biên, hỗ trợ trọng tài chính bằng cờ hiệu.
- Trọng tài bàn (Fourth Official): điều phối khu vực kỹ thuật, thay trọng tài chính trong trường hợp cần thiết, hỗ trợ thủ tục thay người và quản lý thời gian bù giờ tạm thời.
- Trọng tài VAR (Video Assistant Referee) và trợ lý VAR (AVAR): làm việc trong phòng điều khiển video, hỗ trợ trọng tài chính bằng khuyến nghị khi có các tình huống trọng yếu.
Luật xác định rõ ràng phạm vi can thiệp của từng vị trí để tránh chồng chéo trách nhiệm và duy trì tính minh bạch trong xử lý tình huống.
Quyền hạn và phạm vi tác nghiệp theo Luật FIFA
Trọng tài chính: bắt đầu và kết thúc trận đấu, tính giờ, ra quyết định trực tiếp liên quan đến bàn thắng, lỗi, thẻ phạt và penalty. Quyết định của trọng tài chính là cuối cùng, trừ khi có khuyến nghị từ VAR về 4 tình huống đặc thù.
Phạt thẻ là một trong những quyết định lớn thuộc về trọng tài chính; VAR chỉ hỗ trợ khi cần xem lại.
Trợ lý trọng tài: chuyên trách quan sát việt vị, bóng ra ngoài, hỗ trợ phát hiện những hành vi ở biên mà trọng tài chính có thể không quan sát được. Trợ lý còn được phân công để quan sát các pha phạm lỗi ở khu vực xa trọng tài chính.
Trọng tài VAR (theo Law 5 – FIFA Laws of the Game 2024/25): chỉ can thiệp trong 4 trường hợp sau:
- Bàn thắng (kiểm tra lỗi liên quan: việt vị, phạm lỗi trước đó, bóng ra ngoài).
- Quyết định phạt đền (penalty).
- Thẻ đỏ trực tiếp.
- Nhầm lẫn nhận diện cầu thủ (gọi tên sai khi phạt).
VAR không là người đưa quyết định cuối cùng mà cung cấp thông tin để trọng tài chính xem xét lại và quyết định.
Ví dụ thực tế minh họa tác động của trọng tài và VAR
Một khoảnh khắc đáng chú ý tại chung kết World Cup 2022 giữa Argentina và Pháp: bàn quyết định liên quan đến pha dứt điểm của Lionel Messi sau tình huống bắt nguồn từ Lautaro Martinez — trong giây lát, quyết định phụ thuộc vào tổ trọng tài và hệ thống VAR để xác minh tính hợp lệ bàn thắng.
Trường hợp lịch sử ở Champions League 2019: trưởng ban trọng tài Damir Skomina tham khảo VAR trước khi cho Liverpool hưởng penalty sớm ở trận chung kết với Tottenham vì lỗi để tay chạm bóng của Moussa Sissoko. Quyết định này thay đổi cục diện trận đấu và minh chứng vai trò phối hợp giữa trọng tài chính và VAR.
Một ví dụ khác thường được nhắc đến là pha bóng Cristiano Ronaldo trong trận Bồ Đào Nha – Uruguay (tham khảo trong lịch sử các kỳ World Cup): sai lệch về người chạm bóng được sửa bằng sự can thiệp của tổ VAR, khẳng định tầm quan trọng của việc xác minh danh tính người ghi bàn.
Các trọng tài VAR trong phòng điều khiển là mắt thần hỗ trợ trọng tài chính trong các tình huống nhạy cảm.
Những nhầm lẫn phổ biến và giới hạn trách nhiệm
- Nhầm lẫn quyền quyết định: Quan niệm sai lầm rằng VAR “cướp còi” là phổ biến. Trên thực tế, VAR chỉ đưa khuyến nghị; quyết định cuối cùng vẫn thuộc về trọng tài chính.
- Hiểu sai về việt vị: Người hâm mộ thường bối rối khi bàn thắng bị từ chối vì việt vị rất nhỏ, do đó việc VAR kiểm tra kỹ hình ảnh là cần thiết để xác định chính xác điểm chạm và tư thế cầu thủ.
- Nhiệm vụ trợ lý bị đánh giá thấp: Trợ lý biên không chỉ thổi việt vị hay phạt góc, mà còn giám sát các va chạm và hành vi không thể thấy từ vị trí trọng tài chính.
Ngoài trọng tài chính, hai trợ lý biên và trọng tài bàn giữ vai trò quan trọng trong quản lý trận đấu.
FAQ – Câu hỏi thường gặp
Trọng tài có thể thay đổi quyết định sau khi thổi còi không?
Có. Theo quy định, trọng tài có thể thay đổi quyết định nếu trận đấu chưa tiếp tục hoặc sau khi tham khảo VAR trong các trường hợp được phép.VAR có kiểm tra mọi tình huống không?
Không. VAR chỉ can thiệp vào 4 loại quyết định trọng yếu: bàn thắng, penalty, thẻ đỏ trực tiếp và nhầm lẫn danh tính.Một trận đấu chính thức gồm bao nhiêu trọng tài?
Thông thường: 1 trọng tài chính, 2 trợ lý biên, 1 trọng tài bàn (fourth official) và hệ thống VAR (tối thiểu 1 VAR + 1–2 trợ lý VAR). Tổng cộng có thể lên tới 6–7 người trong tổ trọng tài.
Kết luận
Hiểu rõ phân loại và nhiệm vụ của từng loại trọng tài theo Luật FIFA 2024/25 là cơ sở để phân tích các quyết định trọng tài, đánh giá tác động của VAR lên chiến thuật và kết quả trận đấu. Sự phối hợp giữa trọng tài chính, trợ lý và tổ VAR đảm bảo quyền lợi cạnh tranh công bằng, đồng thời là yếu tố then chốt giúp người hâm mộ và chuyên gia có cơ sở phân tích chính xác các tình huống tranh cãi. Mời độc giả chia sẻ ý kiến về những quyết định trọng tài đáng chú ý gần đây và tác động của VAR lên trận đấu mà bạn theo dõi.
